نگاهى اجمالى بر تاريخچه فستيوال فيلم برلين موسوم به برليناله، صدای آلمان

پنجشنبه اين هفته، هشتم فوريه برابر با نوزدهم بهمن ماه، پنجاه و هفتمين جشنواره بين‌المللى فيلم برلين موسوم به «برليناله» گشايش می‌يابد كه می‌توان آن را در کنار فستيوالهاى کن و ونيز، از مهمترين رويدادهاى سينمايى جهان دانست. در جشنواره امسال مجموعا ۴۰۰ فيلم به نمايش درخواهند آمد كه از اين تعداد، ۱۰۰ فيلم براى نخستين بار اكران ميشوند. ۲۲ فيلم، از جمله دو فيلم آلمانى نيز در بخش مسابقه بر سر كسب خرس طلايى به رقابت خواهند پرداخت.

هر سال در ماه فوريه، صدها هزار نفر از جشنواره بين‌المللى فيلم برلين موسوم به برليناله ديدن می‌کنند و از اين لحاظ شايد برليناله حتى گوى سبقت را از کن و ونيز هم ربوده باشد. ولى گذشته از استقبال درخورتوجهى که از اين جشنواره می‌شود، برليناله محفلى است جذاب که در آن کارشناسان و منتقدان فيلم، کارگردانان و فيلمسازان و ستارگان کوچک و بزرگ حضور پيدا می‌کنند.

اولين جشنواره بين المللى فيلم برلين در سال ۱۹۵۱ برگزار شد، در دورانى که برلين هنوز طعم تلخ سال‌هاى پس از جنگ را تجربه می‌کرد و خرابيهاى به بار آمده در جنگ جهانى دوم در چهره شهر نمايان بود.

در روز ششم ماه ژوئن سال ۱۹۵۱ اولين فستيوال فيلم برلين با اکران فيلم مشهور ربکا ساخته آلفرد هيچکاک افتتاح شد و جوئن فورتين هنرپيشه معروف آمريکايى و يکى از ستارگان بزرگ آن زمان قدم به فرش قرمز برليناله گذاشت که براى کارگردانان، فيلمسازان و بازيگران پرآوازه پهن شده بود.

شش سال بود که از پايان جنگ جهانى دوم می‌گذشت و آلمان و به ويژه برلين در تلاش بود که در عرصه فرهنگ، مانند گذشته جايگاهى همطراز با ديگر شهرهاى بزرگ جهان بيابد، از ياد نبريم كه برلين در دهه بيست ميلادى، يکى از پرشور و حال‌ترين مراکز فرهنگى هنرى دنيا محسوب می‌شد.

در دهه پنجاه ميلادى جشنواره‌هاى فيلم به محفلى بين‌المللى و محل ديدار بزرگان سينماى جهان بدل شدند. سينماى آلمان هم در آن دوران با استقبال دور از انتظارى روبرو گرديد و به ويژه فيلم‌هاى سرگرم کننده طرفداران زيادى داشت.‌

هاليوود، سينماى کشورهاى بزرگ اروپايى و طبيعتا سينماى خود آلمان، چهره‌هاى محبوبشان را راهى برليناله می‌کردند تا با حضور خود در جشنواره برلين، براى ساخته‌ها و محصولات جديد سينمايى تبليغ کنند.

دردهه شصت ميلادى، حضور فيلم‌هاى هنرى و سازندگان اين فيلمها در برليناله پررنگتر شد و کارگردانانى چون ژان لوک گودار و يا فرانسوا تروفو براى معرفى فيلم‌هاى خود در جشنواره عازم برلين می‌شدند.

دهه هفتاد ميلادى دوران بحران بود. دورانى که سياست بر همه چيز سايه انداخته و پس لرزه‌هاى ناآرامی‌هاى ۱۹۶۸، سرکشى نسل جوان و جنگ ويتنام هنوز هم محسوس بود. جشنواره فيلم برلين نيز از اين رويدادها جان سالم بدر نبرد و درگير بحث و مشاجرات سياسى روز گرديد. ولى اين روزهاى تيره و بحرانى هم سپرى شدند و اعطاى جوايز برليناله، يعنى خرس طلايى و نقره‌ای دوباره در کانون توجه قرار گرفت.

در بخش مسابقه‌ای جشنواره برلين که به «مجمع» شهرت پيدا کرده بود، بيش از همه فيلمهایی به نمايش درميامدند که ويژگى و خصلت مستند و آزمايشى بودن در آنها مشهود بود. از اين گذشته، محصولات سينمايى کشورهايى در اين بخش شركت می‌جستند که تا آن زمان اهميتى حاشيه‌ای داشتند.

از ديد Ulrich Gregor که چندين سال رياست اين مجمع را برعهده داشت، اين تغيير و تحولات بود که برليناله را در واقع به مجمع سينماى جهان بدل کرد، به محفلى که در آن فرصت و امكان عرضه همه اشکال و قالبهاى سينمايى وجود داشت.

البته بخش مسابقه‌ای جشنواره برلين هميشه از اهميت خاصى برخوردار بوده و هست. فستيوالهاى کن، برلين و ونيز همواره بر سر نمايش جذابترين فيلمها و حضور محبوبترين ستارگان با يكديگر رقابت داشته‌اند. Dieter Kosslick مدير كنونى جشنواره برليناله تا به حال در اين عرصه موفق بوده و از خود استادى و مهارت کامل نشان داده است.

وى می‌گويد: « کار و فعاليت ما کاملا بر محور تماس و ارتباطات می‌چرخد. در اينجا بايد با آدمهاى زيادى در عرصه فيلم و سينما آشنا بود، با آنها تفاهم داشت، به زبان آنها حرف زد و طبيعتا بايد عشق و علاقه‌ای خاص به فيلم و سينما داشت.»

ناگفته نماند که مدير فعلى جشنواره برلين عشق و علاقه خاصى به سينماى آلمان داشته و دارد، در حاليکه Moritz de Hadeln مدير پيشين برليناله ساليان سال به محصولات سينماى آلمان و فيلمهاى آلمانى کم توجهى می‌کرد.

در اين دوران حضور کارگردانان و فيلمسازان آلمانى و ساخته‌هاى آنها در جشنواره برلين به مراتب پررنگتر بوده و Heinz Badewitz که سرپرستى بخش آلمانى برليناله را برعهده دارد، در اينباره متذكر می‌شود: «مخاطبان ما خريداران بين‌المللى و مديران فستيوالهاى فيلم در کشورهاى مختلف جهان هستند که مايلند بشکلى فشرده در جريان محصولات سينماى آلمان قرار گيرند و من فکر می‌کنم که برليناله، بهترين محفل براى نمايش و ارائه اين فيلم‌ها است. »

در طى سال‌هاى گذشته سينماى آسيا توانسته است جايگاهى درخور توجه براى خود در جشنواره فيلم برلين باز كند. محصولات سينماى چين، تايوان، کره و ويتنام هم با استقبال خوبى روبرو شده‌اند و هم توانسته‌اند موفقيتهاى بزرگى را جشن بگيرند. به ويژه فيلم‌هايى که به موضوعات سياسى می‌پردازند، مورد توجه و علاقه قرار داشته‌اند.

برليناله همواره خود را جشنواره‌ای سياسى تلقى می‌كرده و می‌كند. به ويژه در دهه هفتاد و هشتاد ميلادى کارگردانان و فيلم‌سازان اروپاى شرقى يا به عبارتى کشورهاى بلوک شرق سابق در آن حضور داشتند. بسيارى از فيلمهاى بحث برانگيز کارگردانانى که در وطن خود از جمله در شوروى و آلمان شرقى سابق از نمايش محروم می‌شدند، براى اولين بار در جشنواره برلين روى پرده می‌آمدند.

گردانندگان جشنواره برلين هميشه كوشيده‌اند كه به سير تحولات فيلم و سينما توجه کنند، با زمان پيش بروند و دست به ارائه تازه ترين دستاوردها چه از ‌هاليوود، چه از سينماى جوان آلمان، موج نو فرانسه و يا سينماى آسيا بزنند.

ناگفته نماند كه جايزه افتخارى خرس طلايى اينبار به آرتور پن، كارگردان معروف آمريكايى به خاطر يك عمر فعاليتهاى هنرى داده خواهد شد كه به ويژه در دهه شصت ميلادى با خلق آثارى چون «بانى و كلايد»، سينماى آمريكا را دگرگون كرد.