مراسم تشييع و خاکسپاری اردشير محصص در نيويورک، گزارش عبدی کلانتری، دويچه وله

شنبه، (۲۵ اکتبر)، مراسم تشييع و خاکسپاری اردشير محصص، هنرمند نقاش و کاريکاتوريست پرآوازه‌ی ايرانی در شهر نيويورک انجام شد. در اين مراسم حدود دويست و پنجاه نفر از دوستداران و نزديکان اردشير حضور داشتند.

در ساعت ده صبح يک روز نيمه بارانی پاييزی (۲۵ اکتبر)، در محله‌ی گرينيچ ويلج شهر نيويورک، دوستان و هواداران اردشير محصص دورهم جمع آمدند تا ياد او را گرامی بدارند و برای بار آخر با او وداع گويند. اردشير، که نزديک به نيم قرن در صحنه‌ی هنر ايرانی فعال بود و با کاريکاتورهای مشهور و سبک متمايزش همواره قساوت و تزوير شاهان و شيوخ را افشا کرده بود، در تاريخ ۹ اکتبر سال جاری به دليل حمله‌ی قلبی جهان را بدرود گفت.

در مراسم تشييع که خانم سارا نجومی آنرا اداره می کرد، جمعی از نزديکان اردشير سخنانی ايراد کردند و از خاطرات تلخ و شيرين سالها آشنايی، عادات اردشير و روحيه‌ی کاری و شرايط زندگی او نکته هايی را به ميان آوردند. يکی از پرستاران اردشير، زنی آمريکايی با محبت و عاطفه‌ی بسيار از خلق و وخوی انسانی اردشير صحبت کرد. اردشير محصص، که سه دهه‌ی آخر عمر خود را در آپارتمان اجاره ای کوچکی در خيابان سيزدهم منهتان زيست، پس از جراحی قلب، تا پايان عمر با بيماری پارکينسون مبارزه می کرد و همواره نياز به پرستار داشت.

نمايش آثار اردشير محصص در "اشيا سوسايتی"

خانم حورا ياوری منتقد ادبی مقيم نيويورک و يکی از ويراستاران ارشد انسيکلوپديا ايرانيکا، درباره مضمون کارهای اردشير صحبت کرد و به نيابت از ايرانيکا، پيام احسان يارشاطر را خواند. آقای يارشاطر در پيام خود گفت برای ادای حق مطلب درباره کار محصص، قلمی لازم است به تردستی قلم خود محصص. اردشير از دوستان نزديک ايرانيکا بود و همدلی و همراهی او با اين نهاد فرهنگی تا آخر عمر ادامه داشت. آقای يارشاطر خاطرنشان کرد جای خوشوقتی است که اردشير توانست شاهد نمايش بزرگی از آثار خود در فرهنگسرای «اشيا سوسايتی» باشد که با تلاش دو هنرمند بزرگ ديگر، نيکزاد نجومی و شيرين نشاط، که آنها نيز از حاميان انسيکلوپديا ايرانيکا هستند، عملی شد.

سه تن از کارگزاران آمريکايی فرهنگسرای «اشيا سوسايتی» که در برگزاری نمايشگاه اردشير سهم داشتند از او تجليل کردند و گفتند برای آنها اين افتخار يگانه و بزرگی بود که توانستند از نزديک با يک هنرمند جهانی کار کنند.

اردشير محصص، "روشنفکری تبعيدی"

به دنبال سخنان جمع ديگری از نزديکان اردشير و پايان مراسم تشييع، تابوت اردشير به داخل اتوموبيل مخصوص تدفين حمل شد و به همراه صف اتوموبيل های بدرقه کننده، پس از عبور از روی پل بروکلين، به آرامگاه «گرين وود» وارد شد. آرامگاه گرين وود که پارک جنگلی بسيار بزرگی در قلب بروکلين است، از زيباترين و مهمترين آرامگاههای نيويورک به شمار می رود.

در مراسم تدفين، دکتر ناصر پاکدامن، نويسنده و منتقد مقيم پاريس و سردبير نشريه‌ی «چشم انداز» که اردشير از نزديک با آن همکاری داشت، از جايگاه او در هنر معاصر ايران سخن گفت. انتشارات چشم انداز که با همت آقای پاکدامن و محسن يلفانی و همکاری کانون نويسندگان ايران فعاليت می کند تاکنون يک مجموعه از کارهای اردشير محصص (در باره‌ی دکتر مصدق) را منتشر کرده و مجموعه‌ی ديگری از او در دست چاپ دارد.

ناصر پاکدامن از اردشير به عنوان يک «روشنفکر تبعيدی» ياد کرد و گفت، «فراموش نکنيم که محصص يکی از کسانی بود که به نسل چهلی ها [دهه‌ی چهل شمسی] در ادبيات و هنر معاصر شهرت دارند؛ کسانی که جنبش ملی شدن نفت را با آرزو زندگی کرده و با تلخی، فرداهای ۲۸ مرداد را هم تجربه کرده بودند. نسل چهلی ها، بنيانگذار نوعی احيای ادبی در ايران بودند. » آقای پاکدامن گفت نسل چهل، خود را در جنبش احيای ادبيات وشعر، نمايش، سينما، هنر نقاشی و طراحی مدرن نشان داد.

کاريکاتورهای اردشير محصص، "اسناد يک عصر"

در مراسم تدفين، آقای پاکدامن يادنامه ای کوتاه را خواند که جمعی از نويسندگان و هنرمندان معاصر آنرا مشترکاً امضا کرده اند. در اين يادنامه آمده است که، «محصول کار اردشير، چه از نظر حجم و ميزان و چه از نظر تنوع و گوناگونی در سبک و موضوع، چشمگير و شگفتی آفرين است. هم رنگ و روغن و هم سياه قلم. هم طرح و طراحی و هم نقش و نقاشی. دلقک های سيرک، حاجی فيروزها، تيرباران شده ها، نفرين شدگان، زنان در حجاب، ميرزا رضا در زنجير، مصدق در محکمه‌ی نظامی و بالاخره کوره های آدم سوزی و هالوکاست؛ و بعد هم تصويرپردازی کتاب‌ها: از کتاب کلثوم ننه تا وغ وغ ساهاب.

طنز تلخ اردشير چهره‌ی کريه حافظان نظم و پاسداران خشک انديشی را نمايان می کرد، پرده از دروغ و فريب و زور و تزوير بر می‌گرفت و لبخند بر لب و شادی در دل می نشاند و همدلی می انگيخت. او خود زمانی گفته بود، "کاريکاتور هنر رپورتاژ است. يک وقايع نگاری. من آنچه را می بينم می کشم. به نظر من کاريکاتورها اسناد يک عصرند".» در ميان امضا کنندگان اين يادنامه، نام‌های يرواند آبراهاميان، داريوش آشوری، احمد اشرف، ايرج پزشکزاد، شهرنوش پارسی پور، هادی خرسندی، و اکبر سردوزامی به چشم می خورد.

آقای بهروز معظمی از نزديکان اردشير محصص گفت که برای حفاظت از آثار باقی مانده از اردشير به زودی بنيادی تشکيل خواهد شد که از اين پس سرپرستی ميراث هنری اين هنرمند را به عهده خواهد گرفت.

عبدی کلانتری ـ نيويورک