عباس کاتوزيان؛ نقاشی که شيوه خود را حفظ کرد، رادیو فردا

مهرداد سپهری

عباس کاتوزيان نقاش پيشکسوتی که سال ها در عرصه نقاشی رئاليستی و فيگوراتيو کار کرد و همان طور که خود می گويد دست کم ۶۰۰ اثر از او باقی مانده، شامگاه جمعه گذشته در تهران درگذشت.

وی يک روز پس از افتتاح نمايشگاهش در فرهنگسرای نياوران به دليل ايست قلبی چشم از جهان فروبست و مراسم يادبود وی در روزهای پنج شنبه و جمعه، ۳۰ فروردين در فرهنگسرای نياوران و مسجد الجواد تهران برگزار شد.

عباس کاتوزيان به دليل سبک کار و نيز واقع نگاری در نقاشی هايش در تمام دوران حرفه ای خود از سوی محافل هنری و هنرمندان مدرنيست ايران کمتر مورد توجه واقع شد؛ اين در حالی بود که آثار وی از سوی طبقات پايين و متوسط اجتماعی همواره مورد استقبال بوده است.

چاپ های بيشماری از آثار وی در قالب پوستر و کارت پستال در چند دهه گذشته نشانه ای از همين استقبال بوده اند.

مرتضی کاتوزيان، برادر عباس کاتوزيان، که خود از نقاشان صاحب نام سبک سوررئاليسم در ايران است، عباس کاتوزيان و سبک و شيوه کار او را از جمله پيشگامان می داند.

وی به راديو فردا می گويد:«ايشان هنرمند توانايی بود و جزو پيشکسوت های هنر نقاشی ايران هميشه به حساب آمده است. در کشيدن پرتره توانايی زيادی داشت و پرتره های زيبايی تهيه می کرد. سال های زيادی هم هر هفته نقاشی های او پشت جلد بعضی از مجله ها چاپ می شد. مردمی که دوست داشتند اين نقاشی ها را می بريدند و قاب می کردند و نقاش های جوان تر از روی آنها نقاشی می کردند.»

وی می افزايد:«هميشه جای خاصی در هنر نقاشی داشت، خصوصا آن نقاشی هايی که برای عموم قابل درک و فهم است.»

مرتضی کاتوزيان می گويد که نقاشی عباس کاتوزيان عموما در محدوده کار رئال بررسی می شود، ولی وی در زمینه های ديگر هم جسته و گريخته فعاليت می کرد چون خيلی اعتقاد به سبک خاصی نداشت.

محمد ابراهيم جعفری، نقاش مدرنيست و استاد دانشگاه نيز حضور عباس کاتوزيان را در نقاشی ايران مهم می داند چرا که به گفته وی، عباس کاتوزيان با اعتقاد به کارش آن را تا به آخر ادامه داد.

آقای جعفری به راديو فردا می گويد:«شيوه هايی که مرحوم کاتوزيان به آن اصرار می ورزيد وتوانايی هايی که داشت امروز باز برای ما ارزش زيادی دارد.»

وی می افزايد:«اصولا هنر يا خلاقيت در تنوع باور شکل می گيرد. من حتی امروز با خودم و با استادهای خودم که نام نمی برم مسئله دارم. آيا اينها خطی به ديوار جهان کشيده اند يا نه؟»

آقای جعفری می گويد:«به نظر من اگر به اين صورت نگاه کنيم، خواهيم ديد که عباس کاتوزيان، در حالی که به باور ما نيامده، اما در باور خود به اندازه ای ايستادگی داشته که کار جالبی کرده و آن اينکه هميشه واقعيت را به واقع تبديل کرده و اين باعث شده که ديگران در باره او حرف بزنند ولو به قبول نداشتن.»

وی می گويد:« عباس کاتوزيان تعداد زيادی شاگرد را تعليم داده که اين شاگردها پس از مدتی آمدند در فضای نو و معاصر و هميشه احترام او را حفظ کرده اند زيرا توانايی ها و ايمان او را قبول داشتند.»

در شرايطی که هنرمندان معاصر ايران تلاش زيادی برای توجه به آفرينش های نوين در فضای جهانی هنر نشان می دادند، عباس کاتوزيان به همان شيوه خود ادامه داد و از اين بابت انتقادهای زيادی نيز به او شد.

منوچهر معتبر، نقاش و طراح مدرنيست گوشه ای از اين گونه قضاوت ها را بازگو می کند:«آقای کاتوزيان آدمی بود که نقاشی را کمی فانتزی کرده بود و کارهايی را که زمان کمال الملک انجام می دادند با نگاه راحت تر و خيلی ساده تر انجام می داد.»

وی می افزايد:«اما عباس کاتوزيان در طول بيش از نيم قرن حضور پيوسته خود بسياری از جوانان ايرانی را با آثار واقع گرايانه به هنر نقاشی علاقه مند کرد.»

محمد ابراهيم جعفری اين بخش را اهميت بزرگ کاتوزيان در تاريخ نقاشی ايران می داند:« می توانم بگويم مهم ترين اهميتی که وجود او داشته، اين است که او وزنه ای بود که برای آدم هايی که می خواستند به نقاشی روی آورند سهل الوصول تر بود، به طبيعت و آن خيال نزديک تر بود. اينها را می کشيد به دنيای نقاشی و خيلی از شاگردهای او را می شناسم که خيلی زود به فضای نو آمدند، ولی همگی آنها برای او احترام خاصی قائل هستند.»

منوچهر معتبر نيز به راديو فردا می گويد:«اهميت ديگر کاتوزيان در پيشرو بودن او برای استفاده از مدل زنده به جای طبيعت بيجان در نقاشی ايران است.»

وی می افزايد:«اينها جرئت کردند که مانند اروپايی ها از روی طبيعت کار کنند و فکر می کنم خود کاتوزيان شايد در آن زمان جزو اولين ها بود که شروع کرد از روی طبيعت و خود انسان کار کند.»

آقای معتبر می گويد:«درست يادم هست که تعداد زيادی کار از بهلول کرده بود که درويشی بود که بسيار صورت خوشايندی داشت و دوست داشت مدل بشود. می توانيم بگوييم که کاتوزيان از جلودارهای کار از روی مدل زنده بود. تا آن زمان از مدل زنده استفاده نمی کرديم، بيشتر کارها يا در حوزه مينياتور يا کپی بود. اگر آنها نبودند ما هم نبوديم.»

عباس کاتوزيان خود در کتابچه نمايشگاهی که باعنوان پنجاه سال نقاشی های عباس کاتوزيان در فرهنگسرای نياوران برگزار شد، در باره آثاری که با مضمون جنگ هشت ساله ايران و عراق تصوير کرده، نوشته است:«عشق من ايران و آيين ها و سنت های اين سرزمين کهن است. تاريخ حفظ استقلال اين سرزمين را سعی کرده ام عاشقانه بر بوم های نقاشی روايت کنم.»

وی در هنگام مرگ ۸۵ سال داشت و آخرين نمايشگاه او همچنان در فرهنگسرای نياوران برپاست.