نگاهی به فيلم مستند "ايران ممنوع" ساخته مخفيانه جين کوکان، درنا کوزه گر

پاره ای از واقعیت مبارزه داخلی برای آزادی!

جين کوکان

جین کوکان روزنامه نگاری که مستند مخفیانه اش در ایران این روزها در شبکه های مختلف تلویزیونی چهره دیگری از مبارزات داخلی در ایران را تصویر می کند، به قول منتقد نیویورک تایمز
سیمایی از گرایشات اعتراضی نسل جوان را به نمایش در آورده است. دانشجویانی که سوژه " ایران ممنوع "( Forbidden Iran (مستندی از فرونت لاین بوده اند، در آرزو و پیکاری برای دستیابی به کشوری آزاد و مترقی هستند.1
این دانشجویان معترض اگرچه حاکمیت مذهبی اسلام گرایان را به چالش طلبیده اند و حمایت جهانی از مبارزات خود را مهم تلقی می کنند اما خواستار دخالت آمریکا در کشورشان نیستند.
جین کوکان، روزنامه نگار کانادائی که مدت کوتاهی پس از قتل زهرا (زیبا) کاظمی در پوشش یک گروه توریستی به ایران رفته بود، می گوید:"این ها نسل انقلاب هستند؛ اما می خواهند به سلطه مذهب بر زندگی خود خاتمه دهند. "
کوکان در مصاحبه با دانشجویان ایرانی گوشه هایی از شکنجه ، ترور و خفقان در ایران تحت حاکمیت اسلام گرایان بنیاد گرا را افشا می کند. انگیزه اولیه وی نیز برای انجام چنین سفری قتل زیبا کاظمی روزنامه نگار کانادایی -ایرانی بود که ژوئیه گذشته در زندان مخوف اوین پس از دستگیری در هنگام تهیه گزارش از جنبش اعتراضی خردادماه گذشته بر علیه جمهوری اسلامی به قتل رسید.

مصاحبه هایی که کوکان با وجود مخاطرات فراوان با افراد مختلف و از جمله یک زندانی انجام داده است، بسیار جالب به نظر می رسند. ارژنگ داودی یکی از کسانی که به وی برای ترتیب دادن این مصاحبه کمک کرد مدت کوتاهی پس از آن که جین کوکان از ایران خارج شد توسط ماموران امنیتی دستگیر و تحت شکنجه های شدید قرار گرفت به گونه ای که یکی از چشمان وی در معرض نابینایی قرار گرفته است. گفته می شود وی همچنین تلاش کرده بود تا امکان دسترسی کوکان به احمد باطبی زندان سیاسی مشهور ایران را نیز فراهم آورد.
هنگامی که کوکان از دانشجوی زندانی می پرسد" آیا شما، دانشجویان، پیروز خواهید شد؟ " پاسخ وی به گونه ای قاطعانه مثبت است.
با وجود آنکه فیلم آرمان گرایانه و جسورانه جلوه می کندموفق شده است بر مخاطب تاثیر بگذارد . او که به ناچار حجابی را که زنان ایران با زور مجبور به رعایت آن هستند به عنوان پوشش خود بر تن دارد در صحنه هایی از فیلم برای ارسال یک ایمیل رمزی از هتل خارج شده و به یک کافی نت می رود. او در نخستین روایت شخصی خود در فیلم هرگز از ضمیر " ما " استفاده نمی کند؛ بلکه چنین می نماید که خود وی به یک راهنما بدل شده است که هر لحظه از این سفر و مصاحبه هایش را ثبت کند.
کوکان در ابتدا قصد خود از این سفر را چنین توضیح می دهد : " می خواستم بدانم چه بر سر کاظمی آمد و ماجرایی که او به خاطرش جانش را از دست داد، چه بود؟"
اما در ورای این کشف واقعیت او و بیننده به تدریج با چهره های دیگری از زندگی در ایران تحت لوای یک حکومت مذهبی به رهبری آیت الله خامنه ای و ملایان دیگر آشنا می شوند.
فرونت لاین در معرفی فیلم می گوید: "دانشجویان و مخالفان سعی در ایجاد تغییر، خارج کردن قدرت از دست ملا ها و جایگزین کردن یک نظام دمکراتیک دارند. اما رژیم اسلامی با قشون کشی و به صف کردن بسیجی ها و متعصبان مذهبی[ انصار حزب الله ] مخالفان خود را به سختی سرکوب می کند. ده روزنامه نگار ایرانی در حال حاضر به خاطر انتقاد از رژیم در زندان به سر می برند و روزنامه نگاران خارجی در ایران نیز به شدت در محدودیت قرار دارند."
سفر کوکان از لندن آغاز می شود؛ جایی که وی با اجتماع پراکنده ایرانی ها آشنا می شود. آنها از زندگی شخصی خود برایش گفتند و از جمله فیلم های غیر حرفه ای خود را که به طور مخفیانه از ایران خارج کرده بودند را به عنوان مدارکی از سرکوب دانشجویان و مخالفان در اختیار وی قرار دادند.
در لندن کوکان عکاسانی را کشف می کند که صحنه هایی خونین از حمله تابستان ۲۰۰۳ به دانشجویان در تهران را به تصویر کشیده اند. این حمله از سوی انصار حزب الله مسلح به دشنه و لوله های فلزی، زنجیر و قمه صورت گرفت.
کوکان همچنین دریافت که حدود چهار هزار فعال دانشجو پس از این اعتراض در ژوئن ۲۰۰۳ در تهران و دیگر شهر ها دستگیر شدند و دست کم پانصد تن به خاطر عقاید دموکراتیک خود در زندان ها باقی مانده اند. امیر عباس فخر آور، یکی از رهبران دانشجویی یکی از دهها تن از زنان و مردانی است که کوکان سعی داشت با آنها در ایران ارتباط برقرار کند. فخر آور که به دلیل نوشتن کتابی در جهت ارتقای دمکراسی و آزادی بیان مورد مجازات قرار گرفته است، هم اکنون در حال سپری کردن هشت سال محکومیت خود در زندان قصر در تهران است. در فیلمی که پیش از به زندان افکندن فخر آور تهیه شده است ، او مادرش را برای اعدام قریب الوقوع اش آماده کرده بود: " نمی خواهم چهره غمگینی داشته باشی. می خواهم در لحظه ای که آنها مرا به دار می آویزند با غرور بایستی و بگویی من به پسرم افتخار می کنم. " در زندان فخر آور ضرب و شتم و شکنجه فراوانی را متحمل شد.

با این حال کوکان از نسل کشی ، شکنجه و قلع و قمع دهها هزار نفر در دهه شصت خورشیدی در ایران هیچ اطلاعی به بیننده نمی دهد ، دانشجویانی که گاه به خاطر در دست داشتن یک اعلامیه نیروهای مخالف دستگیر و تیرباران شدند.
فرونت لاین به عنوان تهیه کننده " ایران ممنوع "در ادامه معرفی این فیلم می نویسد:"در ایران ملاهای پیر حق دارند که نگران جنبش طرفدار دموکراسی جوانان باشند: هفتاد درصد ایرانی ها زیر سی سال دارند و بسیاری از آنان به عقاید و فرهنگ غربی از طریق اینترنت و تلویزیون های ماهواره ای دسترسی دارند."2
شاید همین طرز نگاه به ایران و جبش اعتراضی یعنی " غربی کردن " این مبارزات باشد که اعتراض برخی از منتقدان ایرانی را برانگیخته است .3
پس از ماهها مذاکره کوکان سرانجام در سپتامبر دو هزار و سه اجازه ورود به ایران را گرفت ، در حالی که او با یک گروه از خارجیان برای گردش توریستی همراه شده بود ،اما دائم زیر نظر بود و در نتیجه ارتباط با گروههای زیر زمینی دانشجویی برای او دشوار بود. اما از طریق ای میل توانست با برخی از این گروهها تماس حاصل نماید. یک شب او توانست با دوست امیر عباس فخر آور ملاقات کند و وی وضعیت سرکوب و خفقان در کشور را برایش تشریح کرد. او گفت که آروزی ما این است که کشوری داشته باشیم که دیگر کسی برای اندیشه یا نوشته هایش به زندان نرود.
ارژنگ نیز از اعتراض شدید زهرا کاظمی به بازجویانش در زمان بازداشت سخن گفت. وقتی که زمان بازگشت کوکان فرا می رسد او تمام یادداشتهایش را از بین می برد و با کمک چند دانشجو که فیلم ها را از طریق کوههای مرزی در ترکیه به او می رسانند بار دیکر در آن سوی مرز به راش های فیلم هایش دسترسی می یابد.
پس از آن وی در آمستردام و در خانه یک روسپی به ملاقات حمید رضا ذاکری شیک پوش می رود، که خود را مامور امنیتی فراری جمهوری اسلامی معرفی می کند و گفته می شود که تحت حمایت اف بی آی و پلیس امنیتی اروپا قرار دارد. ذاکری می گوید که قاتل زیبا کاظمی، جعفر نعمتی بازجوی دادستانی است و پس از آنکه وی دچار اغما می شود به دستور مرتضوی او را به بازداشتگاه وزارت اطلاعات تحویل می دهند. این اطلاعات البته کمی پیش از آن در محافل ایرانی مطرح شده بود.
سرانجام کوکان با استفان، پسر زیبا کاظمی، ملاقلات می کند که همچنان در تلاش برای بازگرداندن جسد مادرش به کانادا است. استفان می گوید: " گناهکار نه یک نفر بلکه حکومت جمهوری اسلامی و خامنه ای است. روزنامه نگاران دیگری هم هستند که به همین ترتیب جان شان در خطر است؛ من نمی خواهم خون مادرم به هدر برود."4

صرف نظر از ایراداتی که این مستند همچون تقریبا اغلب مستندهایی که با نگاه غربی و از خارج به ایران و مبارزات داخلی آن دارند، می تواند داشته باشد، اما جسارت کوکان آن هم در حالی که هنوز چند ماه از قتل فجیع همکارش در زندانی مخوف نگذشته است، هر بیننده ای را تحت تاثیر قرار می دهد. وی در مصاحبه ای می گوید: " من با وجود آنکه خودم را برای بازداشت آماده کرده بودم، اما از روی غریزه عمل می کردم ."
با این حال وی این شانس را داشته است که به تعدادی از فیلم هایی که توسط برخی از جوانان و از جمله لیلا، رقصنده و بازیگر، از تظاهرات خرداد و تیر ماه گذشته گرفته اند، دسترسی بیابد و از آنها در فیلم خود استفاده کند.
جین کوکان با به یادآوردن آن که در گوشه هر خیابان تهران تصاویر بزرگی از خمینی و خامنه ای که با نگاهی خصمانه به وی و رهگذارن می نگریستند، می گوید: " مردم ایران با وجود خطرات بسیاری که رو یارویی با سرکوب حکومت آنها را تهدید می کند، به خوبی می دانند که چگونه باید مطالبات خود را برای آزادی دنبال کنند."5
" ایران ممنوع " با وجود آن که در شرایطی غیر معمول ساخته شده است و تنها نمایانگر بخشی از واقعیت مبارزه داخلی در ایران و نمایانگر آرای بخشی از مخالفان و مبارزان است، اما اگر تنها توانسته باشد به دستگاه سانسور و سرکوب حکومتی که تصور کرده بود با قتل فجیع یک روزنامه نگار، دیگران را به تسلیم و هراس وامی دارد، این پیام را برساند که واقعیت ها را در جهان امروز نمی توان همچون روزنامه نگاران و مبارزان در بند کرد، حرف خود را زده است.6

پانویس ها:
1:الساندرا استنلی: صداهای مخالف؛ نیویورک تایمز. هشتم ژانویه
2:فرونت لاین: معرفی فیلم
3:امید حبیبی نیا : کدام ایران ؟ ؛ اخبار سیاهکل
4:فرونت لاین: افشای نبردی زیرزمینی، مصاحبه با جین کوکان
5: در اینجا نیز فرونت لاین اطلاعات پس زمینه ای را بادیدی غربی از مبارزه برای دمکراسی در ایران ارائه کرده است.
6: ویدئوی بخش هایی از این فیلم را در اینجا می توانید ببینید.

درنا کوزه گر روزنامه نگار و فعال حقوق بشر عضو هیئت اجرایی کمیته پیگیری وضعیت احمد باطبی ست. وی پیش از ترک ایران مترجم ارشد و ادیتور سرویس بین الملل خبرگزاری ایسنا ، ارزیاب اخبار انگلیسی صدا و سیما و همچنین نویسنده و مترجم روزنامه های مستقل توقیف شده بود. درنا کوزه گر مدتی نیز با کمیسریای عالی پناهندگان سازمان ملل در تهران همکاری کرده است.

Dornakouzehgar@hotmail.com