گزارشي از اجلاس WSIS : اين گروه ناهمگون، شهرام شريف، شرق

بسياري از ساكنان شهر ژنو حتي آنها كه كمتر به اخبار گوش مي دهند و جز زندگي معمول دورو برشان با اتفاقات ديگري خود را درگير نمي سازند و به نوعي در اين شهر آرام و نيمه خلوت زندگي بي دردسر و كم افت و خيزي را سپري مي كنند، طي روزهاي ۹ تا ۱۲ دسامبر نام WSIS را بر در ديوار شهرشان و حتي روي تابلوهاي الكترونيكي راهنمايي ديدند و حتي اگر به اين هم توجه نكرده باشند در خيابان و خصوصاً در اتوبوس هاي درون شهري كه مهم ترين وسيله حمل ونقل مردم اين شهر به شمار مي رود صبح ها و آخر شب ها چهره هاي گوناگوني از سياه پوست آفريقايي گرفته تا چشم بادامي آسياي جنوب شرقي و عرب را مشاهده كردند كه مي آمده اند و مي رفته اند و با زبان غير فرانسوي و با هيجان حرف مي زده اند و حتي بليت هم نمي خريده اند . ژنوي ها كه در تقويم ساليانه شان كنفرانس زياد مشاهده مي كنند، حتماً با خود گفته اند اين ديگر كدام كنفرانسي است كه اينجا را به هم ريخته است؟

حتي اگر يك ساكن ژنو كه به نوعي شهر كنفرانس ها و ميزگردهاي سياسي و بين المللي به شمار مي رود چنين فكري كرده باشد، بسياري از شركت كنندگان در اجلاس جهاني جامعه اطلاعاتي بعد از پايان اجلاس فهميده بودند كه براي شهري چون ژنو حضور بيش از ۱۵ هزار شركت كننده و رفت و آمد رهبران بيش از ۶۰ كشور و مقامات عالي رتبه ده ها كشور ديگر عملاً چندان تغييري در زندگي عادي مردمان اين شهر نداده است. با اين همه شايد براي آنها نيز اين سئوال پيش آمده بود كه برگزاري بزرگترين اجلاس درباره ارتباطات و رهيافت به جامعه اطلاعاتي چرا بايد در كشوري انجام گيرد كه اساساً در زندگي روزمره مردمان چندان خونگرم و ارتباط پذيري ندارد و احتمالاً پاسخ اين سئوال را نيز يافته اند كه امنيت بالا و دوري از اتفاقات سياسي _ منطقه اي و شهرت ژنو به شهر صلح آن را بهترين انتخاب مقامات سازمان ملل و اتحاديه جهاني مخابرات (ITU) براي برگزاري چنين كنفرانس بين المللي كرده است. خصوصاً از آن جهت كه حضور رهبران و مقامات بلند پايه كشورهاي مختلف در اين اجلاس يك الزام و اعتبار نيز بود كه كمتر شهري مي توانست چنين قابليتي را داشته باشد. پي بستري كه ژنو براي برگزاري چنين اجلاسي داشت و از همين رو هم براي اين ميزباني انتخاب شد شايد كنايه از پي بستري باشد كه يك جامعه اطلاعاتي به آن نياز دارد. امنيت، بي طرفي و صلح آميزي اصول يك جامعه اطلاعاتي است، چيزي كه درنسخه نهايي اعلاميه اصول هم به توافق همه كشورهاي شركت كننده رسيد .

سران سخنران

«آينده صنعت فناوري اطلاعات خيلي در دست جهان توسعه يافته، كه بازارهاي آن اشباع شده، نيست بلكه آينده آن در رسيدن به ميليون ها كساني است كه در جهان در حال توسعه اند و هنوز دست انقلاب اطلاعاتي به آنها نرسيده است.» اين بخش هايي از سخنان كوفي عنان دبير كل سازمان ملل بود كه در حقيقت ميزبان اصلي اين اجلاس به شمار مي آمد. سازمان ملل به همراه ITU ( اتحاديه جهاني مخابرات ) و يونسكو در كنار كشور سوئيس برگزار كننده اين اجلاس به شمار مي آمدند و حتي حفاظت از اجلاس هم توسط نيروهاي مخصوص سازمان ملل انجام مي گرفت. به عقيده بسياري اين اجلاس راه سازمان ملل را براي ورود به عرصه ICT جهاني باز كرد و از آنجا كه مي بايد براي حضور سازمان ملل در چنين عرصه جديدي يك دليل بشردوستانه وجود داشته باشد شكاف ديجيتالي يك بهانه بسيار مناسب بود. كوفي عنان در سخنراني جذاب خود در اجلاس سران اما اين حضور را به نوعي به بهره گيري از يك دارايي جديد جهاني نسبت داد و گفت كه «موضوع اصلي اغلب اجلاس هاي جهاني موضوع تهديدهاست اما اين اجلاس از آن نظر بي همتاست كه به چگونگي بهره گيري از يك دارايي مي پردازد.» عنان البته موضوع شكاف ديجيتالي را نيز از نظر دور نداشت و تاكيد كرد كه بخشي از شكاف ديجيتالي شكاف محتوايي است چيزي كه هم اكنون باعث شده كه بسياري از مطالب روي وب اساساً ربطي به نيازهاي اصلي مردم جهان نداشته باشد و ۷۰ درصد آن نيز به زبان انگليسي است كه گاه صداها و نظرات مردم بومي در آن گم مي شود.

ديگر سخنرانان اجلاس هر كدام از منظري منطقه اي و محلي و يا حتي سياسي به موضوع جامعه اطلاعاتي پرداختند و به نوعي نظرات رسمي و يا آرزوهاي خود را در اين باره بيان كردند چيزي كه حداقل در كوتاه مدت به كاري نمي آيد.ژان پير رافارين نخست وزير فرانسه كه در غياب سران و مقامات بلند پايه كشورهاي اتحاديه اروپايي يك استثنا به شمار مي رفت در سخنان خود به نوعي از جانب اتحاديه اروپا و كشور توسعه يافته فرانسه اين تضمين را داد كه آنها طرفدار جامعه اي هستند كه به روي همگان باز است و بر اصول آزادي، برابري و عدم تبعيض استوار است. با اين وجود همه كشورهاي توسعه يافته تا روز آخر در حال بحث بي پايان و چانه زني فراواني براي اهداي كمك از سوي اين كشورها به كشورهاي در حال توسعه (خصوصاً كشورهاي آفريقايي) بودند. چيزي كه سرانجام هم با موافقت و خوبي و خوشي پايان يافت و كشورهاي غربي موافقت كردند تا بخشي از هزينه هاي توسعه اي سي تي در كشورهاي آفريقايي را برعهده بگيرند.سيد محمد خاتمي رئيس جمهور ايران كه جنبه سياسي حضورش در اجلاس به جنبه هاي ICT آن مي چربيد هم در يك سخنراني ۵ دقيقه اي به نوعي نگراني خود را از نابرابري و تقسيم ناعادلانه اطلاعات در جهان امروز بيان كرد. خاتمي در بند چهارم از ۶ انتظاري كه در پايان سخنراني خود ارائه داد به دسترسي بدون تبعيض افراد، نهادها و كشورها به اطلاعات تاكيد و ابراز اميدواري كرد كه هيچ دولتي حق اعمال تصميم هاي يك جانبه در محروم كردن ملت هاي ديگر از حقوق خود از جمله دسترسي صحيح به اطلاعات نداشته باشد.

اين سخنان يك روز بعد دستمايه سئوال آرون سوليون خبرنگار سايت بي بي سي نيوز قرار گرفت كه از خاتمي پرسيد «با توجه به تاكيد شما براي دسترسي همه جانبه مردم به اطلاعات و عدم محروم كردن آنها از اطلاعات چرا دولت شما جلوي دسترسي مردم به تعدادي از سايت هاي اينترنتي را گرفته است؟» پاسخ رئيس جمهور ايران چنان بود كه او براي گزارش خود كه دقايقي بعد در صفحه نخست سايت بي بي سي قرار گرفت اين تيتر را انتخاب كرد: خاتمي از سانسور اينترنت در ايران دفاع كرد.

سران كشورها در طول دو روز غير از اين سخنراني متن اصلي اعلاميه اصول را كه اين اجلاس بر مبناي آن شكل گرفته بود، به نوعي توافقي مورد تاييد قرار دادند. در اين اعلاميه كه به نوعي اعلاميه اي در اندازه هاي اعلاميه حقوق بشر به شمار مي رود رهيافت و مسير حركت به سمت يك جامعه اطلاعاتي مشخص شده است. شايد توافق بر سر اين اعلاميه اصلي ترين معجزه مقامات سوئيسي و سازمان ملل باشد. گنجاندن نظرات كشورهايي چون چين و ويتنام (كه به محدود كردن اينترنت و اطلاع رساني در كشورشان شهره اند) در كنار نظرات كشورهاي غربي شايد به نوعي حذف شكاف نظري ميان اين كشورهاي كاملاً متفاوت از هم باشد، هر چند اين كار ساده انجام نگرفت. از دو سال قبل تا كنون متن اعلاميه اصول در كنفرانس هاي منطقه اي و توسط پيشنهادهاي كشورهاي مختلف بارها تغيير كرده و به قول نصرالله جهانگرد نفر اول هيأت شركت كننده ايراني در اجلاس هاي مقدماتي و اجلاس ماقبل آخر با چنين تغييراتي به قوام و استحكام خاصي رسيده است كه در آينده از طرف همه كشورها و بخش هاي خصوصي و دولتي به آن ارجاعات متعددي خواهد شد.

كلاً نظرتان چيست

«ما فقط ۲۴۰ سايت را فيلتر كرده ايم كه بيشتر آنان هم سايت هاي غير اخلاقي هستند.» اين شايد بزرگترين اشتباهي بود كه رئيس جمهور ايران در ژنو انجام داد و نشان از اين داشت كه حتي تعداد سايت هاي فيلتر شده از مقام اول اجرايي كشور نيز پنهان داشته شده است. اين اشتباه البته دقايقي بعد توسط وزير پست جبران شد: « سايت هاي فيلتر شده بالغ بر ده ها هزار است كه فقط ۲۴۰ سايت آنها به دلايل غير اخلاقي مسدود شده اند.»

اين به اضافه اشتباهات عمدي يا سهوي مترجم جلسه در نخواندن سئوالات مربوط به سانسور اينترنت تا حدودي شبهاتي را در حاضران به وجود آورد. وقتي خبرنگار الاهرام پرسيد:« سئوال اولم درباره آينده روابط شما با مصر و سئوال دومم درباره علت سانسور اينترنت در ايران است.» مترجم اينگونه ترجمه كرد: «سئوال اول ايشان درباره آينده روابط شما با مصر است و سئوال دوم ايشان اين است كه كلاً نظرتان در اين باره چيست!؟» البته اشاره وزير پست كه در جلسه حضور داشت مترجم را به ترجمه ناقص سئوال واداشت: «سئوال ايشان درباره فيلترينگ اينترنت است!»

با وجود آنكه برگزاركنندگان جلسه اجازه طرح سئوالات خبرنگاران ايراني را ندادند اما سئوالات مربوط به فيلترينگ به نوعي بيشترين سئوالات مربوطه به كنفرانس را در برمي گرفت در حالي كه مشخص بود رئيس جمهور خود را براي پاسخ به سئوالاتي چون ديدار با حسني مبارك و روابط با مصر و ديدارهاي حاشيه اجلاس آماده كرده بود. خاتمي نمي دانست كه ساعت ها قبل از حضور او در اين جلسه كه از قضا با تدابير بي سابقه امنيتي در محل استقرار خبرنگاران انجام گرفته بود، بسياري از وبلاگ نويسان ايراني به پيشنهاد حسين درخشان نويسنده وبلاگ سردبير خودم، سئوالات خود را براي خبرنگاران وبلاگ رسمي اجلاس نوشتند به طوري كه تا قبل از برگزاري جلسه مطبوعاتي بيش از ۳۰۰ سئوال كه عمدتاً مسائل مربوط به فيلترينگ و مسدود كردن سايت هاي خبري را در بر مي گرفت ، روي وبلاگ اجلاس منتشر شده بود.

پاسخ به مسئله فيلترينگ البته سرانجام و در پايان جلسه به عهده وزير پست گذاشته شد. در مصاحبه اي كه در همين زمينه با او انجام گرفت معتمدي در پاسخ به سئوالي درباره زنداني كردن وبلاگ نويسان گفت:« تا به حال هيچ وبلاگ نويسي به خاطر وبلاگش زنداني نشده است اگر اسم داريد بدهيد.» چند دقيقه بعد خبرنگاري كه سئوال را مطرح كرده بود با جست وجو در اينترنت از روي كامپيوتر دستي خود خبري را به وزير پست نشان داد كه نوشته بود سينا مطلبي به دليل چاپ مطالبي روي وبلاگش دستگير شده است. وزير گفت نه به خاطر مطالبش نبوده ضمن اين كه الان هم آزاد شده است. بعضي از وبلاگ نويس ها بعدها نوشتند كه چگونه وزير از دستگيري شخصي ابراز بي اطلاعي مي كند ولي از آزادي وي خبر مي دهد!

حضور موثر ايران

به غير از هيأت همراه رئيس جمهور بيش از پنجاه نفر از كارشناسان و متخصصان از مجموعه سازمان هاي دولتي و غير دولتي از طرف شوراي عالي اطلاع رساني در اين اجلاس شركت كردند. هر چند به گفته بسياري از آنان خبردار شدن ديرهنگام آنان براي حضور پربار در اين اجلاس كافي نبود و از اين رو ايران به غير از يك گزارش از وضعيت ارتباطات چندان چيزي ارائه نداد. به رغم اين ايران به عنوان يكي از كشورهاي اصلي شركت كننده در كنفرانس هاي مقدماتي و نهايي سهم قابل توجهي در اين اجماع جهاني داشته است. به گفته نصرالله جهانگرد مشاور آي سي تي رئيس جمهور كه براي حضور فعال ايران و خصوصاً رئيس جمهور در اين اجلاس تلاش زيادي كرد، ايران توانست بسياري از پيشنهادات خود را در متن اعلاميه نهايي بگنجاند و با رايزني گسترده به همراه بسياري از كشورهاي در حال توسعه موضوع تغيير مديريت اينترنت را مورد تاكيد قرار داد. تغيير مديريت اينترنت از آنجا ناشي مي شود كه بسياري از كارشناسان اجلاس wsis را به نوعي مقابله با مديريت تحت كنترل ايالات متحده مي دانستند و اعتقاد داشتند كه اتحاديه بين المللي مخابرات با هدف كسب مديريت اينترنت سعي در احياي مجدد خود دارد، هر چند گروهي نيز معتقد بودند كه گرفتن مديريت فعلي اينترنت از شركت نيمه خصوصي ICANN به دليل نداشتن توان فني عملاً به توقف اينترنت مي انجامد. با اين حال جهانگرد كه نقش ايران را در تصويب اين بخش پرمناقشه از اعلاميه پررنگ مي دانست خاطر نشان كرد كه سرانجام كشورها و از جمله نماينده ايالات متحده با مديريت اينترنت تحت يك نهاد بين المللي مشخص موافقت كردند.

آفريقايي ها بردند

هر چند معجزه كشاندن رهبران كشورها براي يك توافق جمعي به بهاي كنار گذاشتن سازمان هاي غير دولتي از برنامه هاي اصلي اجلاس منجر شد اما حتي در پايان اجلاس با برنامه هاي مفصلي كه در حاشيه اجلاس برگزار شد NGO ها هم ناراضي نبودند اما اگر مسابقه اي در اجلاس در كار بوده باشد ، قطعاً آفريقايي ها برنده اصلي بودند ، آنها كه با تمام توان خود در اين اجلاس شركت كرده بودند سرانجام هم نظرات خود را در اعلاميه نهايي گنجاندند و هم قول كمك هاي مالي براي توسعه آي سي تي را از كشورهاي پيشرفته گرفتند. اين اجلاس آنقدر بايد پربار بوده باشد كه برخي از آنها جلسه سران را ترك كردند تا در كنار غرفه هايشان با مردم عكس يادگاري بگيرند. عكس هايي كه شايد روزي همچون سندي براي نشان دادن تلاش موفق آنها در يك مصاف بين المللي به كار آيد.