اخراج نماينده صداوسيما از باکو؛ چرا روابط تهران و باکو عادی نمی‌شود؟ دويچه وله

مقام‌های باکو از ورود نماينده تلويزيون دولتی ايران به باکو جلوگيری کردند. اين حادثه، نشانی ازمناسبات پرتنش ميان دو کشور است. چرا روابط ايران و جمهوری آذربايجان عادی نمی‌شود؟ اين پرسش را با چند کارشناس در ميان گذاشته‌ايم.

در ادامه‌ی روابط به‌ظاهر دوستانه، اما سرد و پر تنش ميان ايران و جمهوری آذربايجان، نماينده تلويزيون دولتی ايران از باکو اخراج شد. به گزارش فارس، احمد کاظمی مدير نمايندگی صدا و سيما در باکو روز جمعه، ۱۸ آذر پس از ورود به فرودگاه باکو، اجازه ورود به اين کشور پيدا نکرد و ماموران فرودگاه وی را به ايران بازگرداندند.

مناسبات آذربايجان و ايران در ظرف بيست سال گذشته به ظاهر دوستانه و حسنه بوده، اما ماهيت پرتنش و"دشمنانه‌ای" داشته است. ساختار‌های حکومتی متفاوت (آذربايجان لائيک و ايران تئوکراتيک)، رويکردهای متفاوت دو کشور به غرب، مناسبات حسنه آذربايجان با آمريکا و اسرائيل و همچنين مشخص نشدن مرزهای‌ آبی در دريای خزر از جمله عواملی هستند که اين دو کشورهمسايه را تا "درگيری‌های لفظی و مرزی" سوق داده‌اند.

مقام آذری: نود درصد مواد مخدر از ايران وارد می‌شود

الچين قولی‌اف، رئيس اداره‌ی مرزبانی جمهوری آذربايجان در سميناری تحت عنوان "امنيت مرزی و مبارزه با قاچاق مواد مخدر" در باکو، رسما اعلام کرد که حدود ۹۰ درصد از مواد مخدر کشف شده در جمهوری آذربايجان از طريق ايران وارد اين کشور شده است.

در اين سمينار دو روزه مرزبانان کشورهای افغانستان، قزاقستان، تاجيکستان، ترکمنستان و نمايندگان ناتو، سازمان ملل، اتحاديه اروپا و سازمان امنيت و همکاری در اروپا نيز شرکت کرده بودند. اين مقام آذری در اين سمينار خبر داد که در ظرف ماه‌های اخير۷ مرزبان آذری کشته و ۹ نفر نيز زخمی شده‌اند.

درگيری‌های مسلحانه در مرزهای ايران و آذربايجان

رسانه‌های آذربايجان در ماه‌های اخير گزارش‌هايی از «درگيری مسلحانه‌ی مرزبانان آذری با قاچاقچيان ايرانی» منتشر کردند. بدنبال آن، وزارت امور خارجه‌ی ايران سفير جمهوری آذربايجان در تهران را به وزارت امور خارجه احضار کرد و «اقدام نيروهای مرزبانی جمهوری آذربايجان را برخلاف مقررات بين‌المللی، توافقات دوجانبه و اصول همجواری تلقی کرد و از دولت آذربايجان درخواست کرد درخصوص مجازات عاملين اقدام کند».

فرستاده‌ی ويژ‌ه‌ی رئيس جمهور آذربايجان در جستجوی راه حل

قتل رافيق تقی، نويسنده‌ی آذربايجانی هم بر مناسبات دو کشور سايه انداخت. سفارت ايران با صدور بيانيه‌ای دست داشتن ايران در اين حادثه را تکذيب کرد. مقام‌های پليس تاکنون عاملين اين قتل را معرفی نکرده‌اند.

کارشناسان در روزهای اخير درباره‌ی تشديد اختلافات ميان دو کشورهشدار می‌دادند. علی حسن‌اف دستيار ويژه‌ی رييس جمهور آذربايجان در ۱۱ آذرماه در راس هيئتی عازم تهران شد و با برخی مقام‌های ايران گفتگو کرد. وی پس از بازگشت از تهران در مصاحبه با خبرگزاری ترند نيوز در ۱۵ آذر ۱۳۹۰ اعلام کرد: «در اين ديدارها توانستيم نقاط اشتراک دوجانبه را پيدا کنيم و عدم دخالت در امور داخلی از دستاوردهای اين ديداربود».

نماينده‌ی رئيس جمهور آذربايجان: آيا محک اسلام حجاب است؟

از جمله مقام‌های ايرانی که حسن‌اف ملاقات کرد عزت‌الله ضرغامی رييس سازمان صدا و سيما بود. ضرغامی در اين ديدار از حسن‌اف خواست «نمادها و نشانه‌های اعتقادی مردم در رويکرد دولت آذربايجان نسبت به اين امور به ويژه مسئله‌ی حجاب بيش از گذشته برجسته شود تا انعکاس رسانه‌ای آن در سطح جهانی مطابق با واقع باشد».

علی حسن‌اف نماينده ويژه‌ی رئيس جمهور آذربايجان اما در اين رابطه می‌گويد: «من بصورت واضح به آنها گفتم که در دنيا بيش از يک ميليارد مسلمان وجود دارد، چند درصد از آنها حجاب بر سر دارند؟ حداکثر ۳ تا ۵ درصد! مگر مابقی مسلمان نيستند؟ مگر ترک‌ها، اردنی‌ها و اعرابی که حجاب بر سر نمی‌کنند مسلمان نيستند؟ مگر سنگ محک اسلام حجاب است؟ اين مسائل در مذاکرات با طرف ايرانی بصورت بی پرده مطرح شد و طرف‌های ايرانی نيز اظهار داشتند که با استدلال من موافقند».

چرا مناسبات ايران با آذربايجان عادی نمی‌شود؟

وفا قلی‌زاده، مشاور سابق دولت آذربايجان در سياست خارجه اين کشور، درباره عادی نشدن مناسبات دو کشور چنين می‌گويد: «ايران از کشور ما درخواست می‌کند مناسبات خود را باغرب، آمريکا و اسرائيل قطع کنيم و تحت لوای رهبر ايران عليه غرب به مقابله بپردازيم و به همين سبب ايران از ما ناخرسند است. ما هم از ايران ناراضی هستيم چون اين کشور از ارمنستان حمايت کرده و رهبران آن قصد دارند درک دينی خود را به ما تحميل کنند و آن را به کشور ما صادر کنند. اما آذربايجان علائق ملی خود را دارد».

مشاور سابق دولت آذربايجان در ادامه‌ی صحبت‌هايش خاطرنشان می‌کند: «مناسبات دو کشور عادی نخواهد بود. چونکه ايران کشوری تئوکراتيک و آذربايجان يک کشور دمکراتيک و لائيک است».

يک روزنامه‌نگار: مناسبات دو کشور عادی نخواهد شد

مصطفی ملکان، روزنامه‌نگار و آگاه به مسائل ايران و جمهوری آذربايجان هم می‌گويد: «آذربايجان نظامی سکولار و مدرنی دارد. الگوی توسعه‌ای که اين جمهوری نوپا برای خود انتخاب کرده مدل کشورهای سکولار غربی است هر چند هنوز در آغاز اين راه است. اين کشور به مذهب احترام می‌گذارد ولی مانع دخالت دين در دولت می‌شود. درست عکس آن چيزی که در ايران در جريان است. پس تنها چاره همسايگی صلح‌آميز ميان دو کشور آن است که هم باکو و هم تهران به انتخاب‌های يکديگر احترام بگذارند. جمهوری اسلامی به راهی که مردم جمهوری آذربايجان انتخاب کردند، احترام بگذارد و جمهوری آذربايجان هم در امور داخلی ايران دخالت نکند که البته چنين عملی بنظر من انجام نمی‌گيرد، چون آذربايجان فاقد چنين توانايی است و همواره موضع تدافعی دارد. يعنی در مقابل يک کشور بزرگی مثل ايران نمی‌تواند موضع تهاجمی و اخلال‌گری داشته باشد و ندارد. اما متاسفانه در مورد ايران اينطور نيست».

آقای ملکان در ادامه‌ی صحبت‌هايش نتيجه می‌گيرد: «بدترشدن مناسبات به جنگ و درگيری کشيده نخواهد شد، اما روابط سرد که ظاهری دوستانه، اما باطنی تنش‌آميز و خصمانه دارد ميان دو کشور همچنان ادامه خواهد يافت».

کارشناس آذری: ايران مشکل‌ترين همسايه ‌ما

به نظر قلی‌زاده، مشاور سابق دولت آذربايجان در سياست خارجه، با وجود اختلاف‌ها هر دو کشور علائق خاص خود را نيز دارند. وی می‌گويد: «ما در مبادلات تجاری مشکلی نداريم. از سوی ديگر جمهوری آذربايجان از طريق خاک ايران با نخجوان هم ارتباط دارد».

به رغم آن ايران به نظر اين کارشناس «مشکل‌ترين همسايه‌ برای جمهوری آذربايجان است». وی دليل آن را اينگونه توضيح می‌دهد: «ايران به ما فشار می‌آورد تابع خواست‌های اين کشور باشيم ولی ما به درخواست‌های آنان تن نمی‌دهيم. ما با آمريکا مناسبات خوبی داريم و شرکت‌های آمريکايی را به خزر آورديم و ايران از آن ناخرسند است. ما خط لوله‌ی باکو- جيهان را کشيديم و ايران رضايتی از ما ندارد. مناسبات خوبی با اسرائيل داريم و ايران عصبانی است».

راه حل مشکلات جمهوری آذربايجان با ايران؟

درباره‌ی راه حل مشکلات دو کشور علی حسن‌اف دستيار ويژه‌ی رييس جمهور آذربايجان گفته است: «توافق شد که دو طرف به ارزش‌ها، سيستم دولتی و اداره‌ی حکومتی طرفين با ديده‌ی احترام برخورد کند و اين احترام در سطح مطبوعات نيز رعايت شود. بيانات برخی روحانيون نبايد سياست رسمی دولت باشد».

کارشناسان به عادی شدن مناسبات دو کشور ترديد نشان می‌دهند و بر اين باور هستند، تنش‌ ميان دو کشورهمسايه همچنان باقی خواهد ماند.

يک کارشناس مقيم باکو در اين رابطه به دويچه وله می‌گويد، مشکل هميشه ميان آذربايجان و ايران بوده و خواهد بود. اما دامن زدن به اين مشکلات به نفع هيچ کدام از طرفين نخواهد بود، چرا که ناامنی هر يکی بصورت مستقيم در ديگری تاثير منفی خواهد گذاشت.

طاهر شيرمحمدی
تحريريه: فريد وحيدی