وضعیت پناه جویان در شهر زلزله زده وان، هم چنان وخیم است! بهرام رحمانی

bahram.rehmani@gmail.com

وقوع زمین‌ لرزه ‌ای قوی در شرق ترکیه، ویرانی و تلفات قابل توجهی به دنبال داشته است. شدت زمین‌ لرزه ‌ای که روز یک شنبه بیست و سوم اکتبر 2011 برابر با اول آبان 1390، شرق ترکیه را لرزاند بالغ بر هفت و دو دهم ریش تر بودە است. مرکز اثر این زمین‌ لرزه، شهر ارجیش واقع در استان وان و در نزدیکی مرز ایران است.

استان کردنشین وان، در حدود ۹۰ کیلومتری ایران واقع شده و کانون زلزله با وان ترکیه ۱۹ کیلومتر و با ایروان پایتخت ارمنستان ۱۹۲ کیلومتر فاصله دارد.

شمار افراد جان باخته تاکنون ۶۰۰ نفر برآورد شده است و گفته می شود احتمالا این رقم هم چنان افزایش پیدا کرد. هم چنین در حال حاضر بیش از ۴۰۰۰ نفر نیز مجروح شده اند. حدود ۳۰ درصد تمامی ساختمان های منطقه به شدت آسیب دیده و مابقی ساختمان ها نیز دچار خساراتی نسبتا جدی شده اند. بر اثر پس لرزه ها، ده ها هزار نفر از مردم مجبورند تا برای حفظ جان خود شب را در محیط های باز و در سرمایی جان فرسا سپری کنند. بسیاری از مردم منطقه، هم چنان از دسترسی به امکانات اوله ای چون چادر و پتو محروم و بخاری هستند.

هم اکنون یک حالت غیرعادی همراه با ترس و وحشت بر شهر ۳۸۰ هزار نفری «وان» و 75 هزار نفری «ارجیش» حاکم است. در این میان، وضعیت پناه جویان در شهر وان، بسیار وخیم تر است. در چنین وضعیتی پناه جویان ساکن وان، به دلایل مختلف امنیتی و زبانی و غیره از مشکلات مضاعفی نیز در رنجند. بر اساس قوانین دفتر کمیسیاریای عالی پناهندگان در استان وان و هم چنین قوانین دولت ترکیه پناهندگان بدون برگه اجازه خروج، حق ندارند شهرهای این استان را ترک کنند.

از سوی دیگر خبرگزاری ها از جمله خبرگزاری رویترز، از خودداری دولت ترکیه از پذیرفتن کمک ‌های بین المللی به حادثه دیدگان گزارش داده اند.

وزیر کشور ترکیه نیز در ساعات اولیه زلزله، از فرو ریختن ۸۰ دستگاه ساختمان چند طبقه در شهر ارجیش خبر داده و اظهار داشته که شماری از مردم هم چنان در زیر آوار برخی از این ساختمان ‌ها گیر افتاده ‌اند. شهر ارجیش، بیش ترین میزان آسیب ‌ها و تلفات را در این زمین لرزه داشته و به عنوان یکی از زلزله‌ خیزترین مناطق این کشور شناخته می‌ شود. ستاد بحرانی که دولت تشکیل داده، اعلام کرده که در سراسر مناطق زلزله زده ۹۷۰ ساختمان ویران شده ‌اند.

محققان آمریکایی، بیش از ۱۰۰ پس لرزه در شرق ترکیه را ثبت کرده ‌اند که بزرگی یکی از آن ها شش ریش تر برآورد شده است. در پی وقوع این پس‌لرزه‌ ها، مقامات مسئول به مردم هشدار داده ‌اند که از نزدیک شدن به ساختمان ‌های آسیب دیده خودداری کنند. زیرا امکان فرو ریختن آن ها افزایش یافته است.

بسیاری از مردم شهر وان و ارجیش، به خصوص شب های نخست پس از زلزله را در فضای باز و یا درون چادر‌های امدادی سر کرده ‌اند.

رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه از پیشنهادات کمک که از سوی کشورهای دیگر نظیر ارمنستان و اسرائیل ابراز شده‌، قدردانی کرد و ضمن رد این پیشنهادات افزود که ترکیه خود به تنهایی قادر به مدیریت و حل این فاجعه طبیعی است.

در حالی که یکی از پرستاران نیز به شبکه تلویزیونی ترک زبان CNN گفته است که آسیب ‌های وارده به بیمارستان شهر ارجیش به حدی زیاد بوده است که کارکنان بیمارستان مجبور به مداوای حادثه ‌دیدگان در فضای باز هستند.

ذوالفقار عرب ‌اوغلو شهردار شهر ارجیش در مصاحبە ای با شبکه «ان ‌تی ‌وی»، گفت: «خیلی‌ ها جان خود را از دست دادە اند. چندین ساختمان فروریخته و وسعت خرابی ‌ها خیلی زیاد است.» او اضافه کرد: «ما نیازمند کمک‌ های فوری پزشکی هستیم.» خبرهای رسیده از شهر زلزله زده وان حاکی از شرایط بسیار بحرانی شهر بودە، مردم شهر با از دست دادن خانه و کاشانه خود فاقد حداقل امکانات لازم برای پشت سر گذاشتن این شرایط بسیار سخت می باشند.

لازم به تاکید است که در ساعت های اول وقوع زلزله، کشورهای آمریکا٬ اسرائیل٬ لهستان٬ مجارستان انگلیس٬ آلمان و چندین کشور دیگر آمادگی خود را برای یاری رساندن و ارسال کمک های لازم از جملە چادر، پتو، دارو٬ غذا و وسایل های اولیه اعلام کردند، اما این خواست از سوی دولت ترکیه رد شد. در حالی که انجام اقدامات عاجل در ساعت های اولیه هر فاجعه ای بسیار مهم و حیاتی است. در واقع دولت ترکیه، عمدا این فرصت را سوزاند و امتناع دولت ترکیه برای پذیرش کمک های بین المللی انسان دوستانه، موجب افزایش آمار تلفات شد. بسیاری از مسئولین و مردم منطقه و حتی خبرگزاری ها به این اقدام غیرانسانی دولت ترکیه انتقادهای زیادی کرده اند. این موضع ترکی، هیچ معنی جز تحمیل ستم و سرکوب و تبعیض به مردم کرد، معنی دیگری ندارد.

حتی دو مجری تلویزیون ترکیە، بی شرمانه و وقیحانه از زلزلە وان اظهار خوشحالی کردە اند. اظهار خشنودی و شادی از وقوع زلزله در منطقه کردنشین و خسارات جانی و مردم محروم و ستم دیده ای كه فاقد امكانات اوليه و مسكن امن هستند و در زير خروار ها خاك مانده اند، جز رسوایی برای دولت ترکیه، معنی دیگری ندارد. این زلزله، تنها چند روز پس از لشکرکشی زمینی و هوایی نیروهای مسلح ترکیه به کردستان عراق برای سرکوب سازمان کارگران کردستان «پ.ک.ک» و بمباران کوه های قندیل که مقر پ.ک.ک در آن جاست، به وقوع پیوسته است. دولت ترکیه، در رابطه با نجات آسیب دیدگان نه تنها به موقع وارد عمل نشد، بلکه حتی ادعا کرد که هیچ کمکی را نمی پذیرد. اما ابعاد این فاجعه به حدی هولناک است که گفته می شود گروه های امداد از آذریایجان و ایران، بدون هماهنگی با دولت ترکیه، برای کمک به آسیب دیدگان وارد منطقه زلزله خیز شده بودند. اما سرانجام دولت ترکیه، با روشن ابعاد گسترده تر فاجعه انسانی، حتی گروه های امداد اسرائیلی را نیز پذیرفت.

مصطفی اِردیک، رییس مرکز لرزه‌ نگاری «کاندیلی» در استانبول، در یک کنفرانس خبری در مورد تعداد کشته شدگان، گفته است قربانیان این زمین ‌لرزه را می ‌توان «۵۰۰ تا هزار تن» تخمین زد.

معاون نخست وزیر ترکیه نیز گفته است در نتیجه این زمین لرزه بیش ترین خسارت به خانه‌ های روستاهای نزدیک به شهر وان وارد شده که نسبت به ساختمان ‌های شهری، مقاومت کم تری دارد.

گزارش ‌ها و تصاویر خبری حاکی ست علاوه بر خانه‌ هایی که ویران شده، شماری از منازل و ساختمان ‌های منطقه دچار خسارت شده و ده‌ ها هزار تن از شهروندان این مناطق با وجود سرمای شدیدی که از چند روز قبل شدت گرفته، شب را در هوای آزاد، در خیابان ‌ها و معابر عمومی گذرانده اند.

در این میان وضعیت پناه جویان ساکن وان، بسیار وخیم تر است. یک روزنامه نگار ایرانی به نام «بهروز صمدبیگی» در ترکیه، گفته است: «پناهندگان شهر وان بدون برگه اجازه خروج، حق ندارند شهرهای استان وان را ترک کنند، در شرایط فعلی هم امکان صدور چنین برگه ‌ای برای پناه جویان فراهم نیست. تاکنون هیچ کس نتوانسته است اجازه خروج بگیرد. نگرانی ‌هایی که طی دو روز گذشته، به ویژه بعد از وقوع چندین پس لرزه به وجود آمده، باعث شده تعدادی از پناه جویان به صورت غیرقانونی از شهر خارج شوند.»

مهدی تاجیک، دیگر روزنامه نگار ساکن ترکیه، با اشاره به احتمال انتقال پناه جویان ایرانی به سایر شهرهای این کشور نسبت به روزهای بعد از انتقال هم خوش بین نیست: «این اتفاق مثبت است و دست کم در آن شهر‌ها احتمالا با محرومیت کم تری روبرو خواهند شد ولی نگرانی از طولانی شدن پروسه رسیدگی به پرونده‌ هایشان بیش تر می ‌شود.»

خطر شیوع بیماری های مسری ساکنین اردوگاه ها را تهدید می کند. سرما از یک سو و کمبو امکانات بهداشتی از جمله توالت و دستشویی و حمام، خطر شیوع بیماری های مسری را بیش تر کرده اند. هنوز هم ده ها هزار نفر از مردم آسیب دیده این منطقه، حتی از ابتدایی ترین امکانات مورد نیاز محروم هستند و در شرایط نامناسبی به سر می برند.

اما آن چه که در این میان، دلخراش تر است وضعیت پناه‌ جویانی است که در این موقعیت بی سرپناه و ناامن مانده اند. شهر وان ترکیه، برای بسیاری از ایرانیان نام آشنایی است که تداعی کننده تجمع پناهندگان ایرانی و غیرایرانی در این شهر است. این شهر که در نزدیکی مرز ایران قرار دارد، اولین شهری است که پناه ‌جویان ایرانی پس از ورود به ترکیه، در آن جا خود را به دفتر پناهندگان سازمان ملل و پلیس معرفی می ‌کنند. گاه چندین سال طول می کشد تا پس از پذیرش درخواست پناهندگی شان، شرایط انتقال آنان به یک کشور امن اروپایی فراهم گردد.

«رضا»، دانش جوی اخراجی ایرانی که در شهر وان ترکیه تقاضای پناهندگی داده درباره وضعیت عمومی پناه‌ جویان ایرانی زلزله‌ زده به «رادیو دویچه وله»، گفته است: «یکی از خانه ‌هایی که ایرانیان در آن ساکن بودند تقریبا تخریب شده و اصلا دیگر قابل سکونت نیست. بقیه خانه‌ها هم واقعا وضعیت خطرناکی دارند. یعنی ترک‌ های خیلی بزرگ برداشته ‌اند و یا گچ و کاشی ‌های خانه ‌ها ریخته واصلا قابل سکونت نیستند. دیشب هم که هوا سرد بود، تقریبا همه تمام مدت بیرون بودند و مجبور شدند در سرما بمانند و خیلی ‌ها دچار سرماخوردگی شدند. چادر به اندازه‌ کافی نبود و پناهگاه‌ هایی که برپا شده به اندازه‌ کافی نیستند تا ایرانی ‌ها بتوانند از آن‌ ها استفاده کنند. به طور خلاصه الان وضعیت پناه جوها خیلی پیچیده و اسفبار است.»

این پناه جوی ایرانی، هم چنین به ندانستن زبان اشاره می ‌کند و می‌ گوید همین مساله باعث سردرگمی بیش تر پناه ‌جویان زلزله ‌زده شده است.

درباره انتقال پناه‌ جویان مصدوم به بیمارستان‌ های داخل ایران، رضا این احتمال را رد نمی ‌کند و می‌ گوید پلیس کسانی را که بخواهند به ایران برگردند بازرسی می‌ کند و بنابراین، باید جلوی این کار گرفته شود.

رضا، می گوید روز دوشنبه دوم آبان زمانی که پناه ‌جویان برای رسیدگی به وضعیت شان پس از زلزله مقابل دفتر سازمان ملل تجمع کرده بودند، یکی از وکلای پناهندگان اعلام کرده که پناه ‌جویان اجازه استفاده از کمپ ‌های موقت زلزله‌ زدگان را ندارند. این وکیل البته تاکید کرده که رایزنی برای حل این مشکل ادامه دارد.

رضا، در این باره می ‌گوید: «وقتی پناه‌ جویان علت را جویا شدند، مسئولان مربوطه گفتند کاری از دست ما برنمی ‌آید و ما مرتب با آنکارا و ژنو در تماس هستیم. آن ‌ها می‌ گویند ما کمکی نمی‌ توانیم بکنیم، جز این که با این سازمان ‌ها تماس بگیریم. یعنی عملا پاسخی جدی از طرف سازمان و مسئولین ‌اش به پناه‌ جوها داده نشده است. یا مثلا وقتی ما وضعیت ‌مان را بیان می ‌کردیم، مرتب اظهار می‌ کردند که وضعیت خود ما هم همین است، ما هم خانه‌هامان خراب شده، ما هم جایی نداریم برویم. یعنی من حقیقتا پاسخ درستی نشنیدم. البته خب خیلی با هم دلی حرف می ‌زدند، نمی‌ شود این را انکار کرد. ولی در عمل ندیده ‌ام که اقدامی شده باشد. می‌ گفتند ما عاجزیم تا زمانی که خود آنکارا بتواند کمکی به ما برساند.»

رضا، می ‌گوید اگر اجازه رسمی برای خروج از شهر وان به پناه ‌جویان داده شود، دست‌ کم آن عده که توان مالی رفتن به شهرهای دیگر را دارند می ‌توانند خود را از این وضعیت نجات دهند. البته واضح است که حتی در صورت صدور چنین اجازه ‌ای، گروه دیگری نیز هستند که پول کافی حتی به اندازه خرید یک بلیط قطار یا اتوبوس و رساندن خود به یک محل امن را ندارند.

مطابق با منابع آژانس پناهندگان سازمان ملل، ۳۳۰۰ پناهنده در شهر وان ساکن هستند که از کشورهای عراق، ایران و افغانستان می آیند. اکثر پناهندگانی که شاهد ویرانی جدی منازل خود بوده اند، در حال حاضر در محوطه خالی ناحیه اسکله (İskele) اسکان دارند و هم چنان به انتظار کمک نشسته اند.

کارمندان آژانس پناهندگان سازمان ملل، به خاطر خسارات وارده به ساختمان دفاتر خود، شهر را ترک کرده اند و عملا پناهندگان را به حال خود رها شده اند.

خروج پناهندگان از شهر ممنوع است و موظفند به روال سابق انتظار، برای انجام امور قانونی، به مقامات رسمی امضا بدهند. پیش از این پناه جویان موظف بودند هر هفته برای حضور و غیاب به دفتر پلیس مراجعه کنند و امضای خود را ثبت نمایند.

در گزارشات آمده است که حدود ۵۰ تا ۶۰ نفر از پناهندگان که در حین وقوع زلزله مصدوم شده بودند، با وسایل و امکانات محدود خودشان درمان شده اند. هم اکنون این پناه جویان، شدیدا به چادر، مواد غذایی، چادر، پتو، لباس های زمستانی، کمک های اولیه پزشکی و پول نیازمندند.

در چنین شرایطی، اولین حامی و چشم امید پناهندگان به‌ کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان است. اما پناه جویان اعلام کرده اند با وجود مراجعات زیاد و حتی تجمعات چند صد نفره‌ در مقابل ساختمان این سازمان در شهر وان و اعتراض به دفتر مرکزی آن در آنکارا، هنوز اقدام جدی در خصوص تامین امکانات اولیه‌ زندگی شان از جمله لباس گرم، دارو،‌ چادر، آب آشامیدنی و غذا به ویژه‌ برای کودکان صورت نگرفته‌ است. این مساله باعث خشم پناهندگان شده‌ است. دولت ترکیه، به‌ پناه جویان نیز کمک نکرده‌ است. بنابراین، دولت ترکیه هم مردم شهر وان و ارجیش و هم پناه جویان را از کمک های بشردوستانه سایر کشورها محروم کرده است.

هم چنین دفتر وان کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان نیز نسبت به‌ امنیت و وضعیت زیستی و بهداشتی و تامین سرپناه برای‌ پناه جویان علنا کوتاهی بی تفاوت بوده است.

هر چند تاکنون کمک هایی در کشورهای مختلفی غربی با هدف کمک به پناه جویان ایرانی در وان، جمع شده است. اما این کمک ها، یا هنوز به دست آن ها نرسیده و یا اگر هم رسیده باشد کافی نیستند. از این رو، باید به کمپین جمع آوری کمک مالی به این پناه جویان ادامه داد.

نهایت با تاخیر زیاد، دفتر یو ان شهر وان اطلاعیه رسمی را درباره زلزله در آن شهر منتشر نمود. در این اطلاعیه نکاتی به پناه جویان توصیه شده است.

پس از وقوع زلزله، مقامات ترکیه در حال انجام اقداماتی جهت امداد رسانی به تمامی افراد نیازمند می باشند. از آن جایی که در هر فاجعه و تخریب در چنین مقیاسی، اولویت به تلاش های جستجو و نجات جان افراد داده می شود، کمک های امداد رسانی ممکن است که به سختی انجام شود.

کمک های امداد رسانی به وان، هر روز در حال افزایش است و با دریافت کمک های بیش تر نیز رو به بهبود است. مطمئن باشید که این کمک های امدادرسانی بدون در نظر گرفتن ملیت و یا وضعیت شخص با مقامات و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد برای همه یک سان است.

دفتر کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، باز می باشد و در همکاری نزدیک با مقامات محلی و سازمان های غیر دولتی (NGOs) جهت تسهیل در ارسال این کمک ها از سازمان های امداد رسانی به زلزله زدگان از طرق تعیین شده می باشد.

در حال حاضر، سه مرکز امداد رسانی در وان وجود دارد. شما می توانید آخرین اطلاعات مربوط به این مراکز را از دفتر کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در وان و انجمن توسعه منابع انسانی (HRDF) به دست بیاورید.

خروج از وان بدون اجازه می تواند وضعیت شما را غیرقانونی کرده و در آینده برای شما مشکلاتی را ایجاد کند.

اداره کل امنیت و مقامات محلی در وان در حال کار بر روی برنامه ای جهت تسهیل انتقال کسانی که احتیاج به نقل مکان از وان دارند می باشند. اگر شما فکر می کنید که شرایط شخصی شما اجازه ماندن در وان را به شما نمی دهد، می توانید این موضوع را جهت رسیدگی با مقامات در میان بگذارید.

دفتر کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در وان، با هماهنگی با اداره اتباع خارجی محلی، اطلاعات دقیقی را در ارتباط با هماهنگی های لازم جهت انتقالی به شهرهای دیگر را در اختیار شما قرار خواهد داد. تمام این انتقالی ها اختیاری خواهد بود و به کسانی که مایل هستند در وان بمانند این اجازه داده خواهد شد.

در صورتی که مایل هستید به شهر دیگری نقل مکان کنید، بسیار مهم است که اطلاعات درست و دقیق در رابطه با اعضای خانواده و یا اقوام خود در دیگر شهرها را در اختیار مقامات قرار دهید. اطلاعات نادرست ممکن است که در آینده برای شما ایجاد مشکل کند.

حتی اگر اقوامی در شهرهای دیگر ندارید چنان چه به دلیل شرایط فعلی قادر به ماندن در شهر وان نمی باشید به شما اجازه داده خواهد شد که به شهر دیگری نقل مکان کنید.

لطفا توجه داشته باشید که شهرهایی که شما به آن جا نقل مکان می کنید شهر جدید پناه جوپذیر شما می باشد و این بدین معناست که در آینده مجددا به وان باز نخواهید گشت.

لطفا توجه داشته باشید که اگر چه کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، جهت توسعه خدمات و امداد رسانی به شهرهای جدید پناه جو پذیر در حال هماهنگی با مقامات مرکزی و محلی می باشد، اما تضمینی نیست که شما در این شهرهای جدید کمک دریافت کنید.

مصاحبه های اصلی تعیین وضعیت پناهندگی و مصاحبه های کشوری در کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در وان در حال حاضر متوقف شده است؛ اگر چه در هفته های آینده ممکن است که این وضعیت تغییر کند. از این رو کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد با شما تماس خواهد گرفت. لطفا اطمینان حاصل کنید که اطلاعات تماس شما در کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد درست می باشد و در صورت هرگونه تغییر در اطلاعات تماستان بلافاصله کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد را مطلع سازید.

لطفا جهت اطلاع رسانی در مورد آخرین مکان و مسائل حمایتی خود به کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد با شماره تلفن 05336460798 تماس بگیرید. در صورت تماس با این تلفن شما می توانید به زبان های ترکی، فارسی و انگلیسی صحبت کنید.

در چنین شرایطی، ضمن ابراز تاسف و هم دردی عمیق با مردم مناطق زلزله‌ زده‌ ترکیه، پناه جویان ایرانی، افغانی، عراقی و....، می توان برای کمک رسانی به این پناه جویان، اقدامات مختلفی را به مرحله اجرا گذاشت. از جمله سازمان ها و نهادهای انسان دوست و مدافع حقوق پناهندگان، بیش از پیش در این مورد روشنگری و تبلیغ کنند تا ایرانیان و غیرایرانیان بیش تری بتوانند کمک های مالی خود را از هر طریقی که علاقمندند و می شناسند به این پناه جویان برسانند. می توان به احزاب و سازمان ها پارلمانی و غیرپارلمانی مراجعه کرد و آز آنان خواست که به دولت هایشان فشار بیاروند تا تعدادی از این پناه جویان را بدون تشریفات طولانی بپذیرند؛ بعلاوه با مراجعه به نهادهای انسان دوست و مدافع حقوق پناهندگان و حقوق بر و تشکل های کارگری و دمکراتیک در کشورهای غربی مراجعه کرد تا از آن ها نیز خواست خودشان مستقیما در این مورد کمک رسانی به پناه جویان ساکن وان و انتقال آن ها به کشورهای امن و پناهنده پذیر اقدام کنند. حتی همه این نهادها و سازمان های با هماهنگی همدیگر و یا مستقیما خودشان، هیات هایی را برای بررسی بیش تر وضعیت پناه جویان به این شهر اعزام دارند. رسانه های عمومی فارسی زبان که نقش مهمی در رقم زدن افکار عمومی و در عرصه تبلیغ و تشویق و جلب توجه مردم دارند جایگاه مهمی را به عرصه معضلات و مشکلات پناه جویان وان بدهند.

از سوی دیگر، باید نهادهای بین المللی چون کمیساریای عالی پناهندگان در ژنو و شعبه آن در آنکارا و وان، تشکل های مدافع حقوق بشر نامه نوشت و یا در صورت امکان مستقیما مراجه کرد و خواهان رسیدگی فوری به مساله پناه جویان وان شد. هم چنین باید دولت ترکیه‌ را به‌ خاطر رفتار غیرانسانی و برخورد تبعیض آمیز و نژادپرستانه با مردم کرد و هم چنین پناه جویان، به ویژه هنگامی که دچار چنین فجایع طبیعی هستند شدیدا محکوم کرد.